Əsəd uçurumun kənarında: bundan sonra nə olacaq?

Tarix: 3 Dekabr 2024 12:42

Hələb ətrafında baş verən son hadisələr son illərdə donmuş kimi görünən Suriya münaqişəsini yenidən alovlandırdı. Müxalif qüvvələrin, xüsusən də "Hayat Təhrir əş-Şam" (HTŞ) qruplaşmasının başçılıq etdiyi hücumlar Bəşər Əsəd rejimini son illərin ən ciddi sınağı ilə üz-üzə qoyub. Bu, təkcə hərbi məğlubiyyət deyil, həm də bütün regionun geosiyasi arxitekturasına təsir göstərə biləcək strateji bir zərbədir.

Sonxeber.net "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

Suriya münaqişəsinin yenidən alovlanması

Beş illik nisbi sakitlikdən sonra Suriya münaqişəsi yenidən partlayışa hazır bir vəziyyətə gəldi. Müxalif qüvvələrin son hücumu həm regional oyunçular, həm də beynəlxalq ictimaiyyət üçün ciddi siqnal oldu. Müxalifətin sürətli irəliləyişi və Suriya ordusunun gözlənilməz şəkildə çökməsi Bəşər Əsəd rejiminin gələcəyi ilə bağlı kəskin müzakirələrə səbəb oldu.

Hələb: Suriyanın idarə olunmasında əsas mövqe

Dünyanın ən qədim şəhərlərindən biri olan Hələb təkcə Suriyanın dövlətçiliyinin simvolu deyil, həm də ölkənin ən mühüm iqtisadi və sənaye mərkəzidir. Vətəndaş müharibəsi illərində şəhər şiddətli döyüşlərin mərkəzinə çevrildi, lakin ona nəzarət hələ də Suriyada hakimiyyətə iddialı olan hər kəs üçün vacib amildir.

HTŞ-nin Hələbin yaxınlığında yerləşən Suriya ordusunun 46-cı alayının bazasına etdiyi son hücumlar rejimin müdafiə xətlərində ciddi zəiflikləri üzə çıxardı. Şəhərin yaxınlığında yerləşən bu strateji obyekt Əsədin ölkənin şimalına nəzarət sisteminin əsas elementi idi. Üsyançıların uğuru həm simvolik zərbə oldu, həm də real itkilər verdi: mövqeyin itirilməsi rejim tərəfində döyüşən bir iranlı generalın öldürülməsi ilə üst-üstə düşdü.

HTŞ-nin hərbi islahatları: Uğurun açarı?

İdlib bölgəsinə nəzarət edən HTŞ son illərdə Suriya müxalifəti arasında ən təşkilatlanmış və döyüş qabiliyyətli gücə çevrilib. Komandanlıq tərəfindən həyata keçirilən struktur islahatları intizam dəyişikliyi, təcrübəli suriyalı zabitlərin cəlb olunması və əməliyyatların strateji planlaşdırılmasını əhatə edirdi. Bu səylər öz bəhrəsini verir, halbuki Əsəd ordusu korrupsiya, zəif təchizat və demoralizasiya problemləri ilə üzləşməyə davam edir.

Cəbhələrdəki çoxsaylı məğlubiyyətlər və rejimin resurslarının tükənməsi onu qəfil hücumlara qarşı həssas edib. Yerli dəstəyin olmaması ilə birləşən bu zəiflik müxalifətin gələcək uğurlarına zəmin yaradır.

Türkiyənin rolu: Münaqişə ilə barış arasında tarazlıq

Suriyanın şimalı müxtəlif qüvvələrin maraqlarının kəsişdiyi bir bölgə olaraq qalır. Türkiyə Suriya müxalifətinə, xüsusən də Suriya Milli Ordusuna (SMO) ciddi təsir göstərir və sərhədi yaxınlığındakı bir sıra əraziləri nəzarətdə saxlayır. Ankara müxalifəti dəstəkləməklə Əsəd rejimi ilə münasibətləri normallaşdırmaq cəhdləri arasında tarazlıq yaratmağa çalışır. Lakin Suriya lideri Türkiyə qoşunlarının şimaldan tamamilə çıxarılmasını tələb edərək, Ankaranın təşəbbüslərini inadla rədd edir.

Əsəd rejiminin zəifliyi Türkiyəni strategiyalarını yenidən nəzərdən keçirməyə məcbur edə bilər. Müxalifət Hələb bölgəsində irəliləyə bilsə, bu, Dəməşqə təzyiq göstərmək üçün mühüm rıçaq olacaq. Ankara bu böhrandan danışıqlarda daha əlverişli şərtlər əldə etmək və ya sərhəd bölgələrinə nəzarəti gücləndirmək üçün istifadə edə bilər.

İsrail amili: İran koalisiyasına zərbələr

İsrail də Əsəd rejimini və onun müttəfiqlərini zəiflətməkdə mühüm rol oynayır. İsrail Hərbi Hava Qüvvələrinin İran və "Hizbullah" ilə bağlı Suriya və Livandakı obyektlərə davamlı hava zərbələri İran koalisiyasına ciddi ziyan vurub. Bu qruplaşmanın itkilərinə silah anbarlarının, infrastrukturun məhv edilməsi və minlərlə döyüşçünün itirilməsi daxildir ki, bu da onların Suriya rejimini dəstəkləmə imkanlarını zəiflədib.

İsrail analitiki Set Fransman qeyd edir ki, Əsəd çoxşaxəli bir böhranla üz-üzədir: Rusiya Ukraynada müharibəyə diqqətini cəmləyib, İran İsraillə mübarizəyə fokuslanıb, "Hizbullah" isə resurslarını itirir. Bu təcrid Suriya liderini hazırkı vəziyyətdə xüsusilə həssas edir.

Münaqişənin gələcəyi: Yerli uğur, yoxsa dönüş nöqtəsi?

HTŞ və digər müxalif qrupların aşkar uğurlarına baxmayaraq, bu döyüşün nəticəsi hələ də bəlli deyil. Əgər Hələbə hücum lokal aksiya kimi qiymətləndirilərsə, Suriya rejimi qalan qüvvələrini səfərbər edərək və müttəfiqlərindən əlavə dəstək alaraq vəziyyəti sabitləşdirə bilər. Lakin müxalifət uğurlu hücumlarını davam etdirərək Hələbə nəzarəti ələ keçirsə, bu, Əsəd rejimi üçün fəlakətə çevriləcək və bütün regional dinamikanı dəyişəcək.

Hələbin alınması müxalifət üçün yeni imkanlar yarada bilər, onlara yalnız mövqelərini gücləndirmək deyil, həm də gələcək danışıqlarda şərtlər irəli sürmək imkanı tanıyar. Bu isə Türkiyə, İran, İsrail və Rusiya qarşısında mürəkkəb bir seçim qoyacaq: ya strategiyalarını yenidən nəzərdən keçirmək, ya da regionda təsir gücünü itirmək riskini gözə almaq.

Müxalifətin ildırımsürətli hücumu

Əsəd əleyhinə qüvvələrin hücumu gözlənilməz sürətlə həyata keçirildi. Əhməd Culani tərəfindən idarə olunan döyüş qrupları yüksək hazırlıq, hərəkətlilik və koordinasiya nümayiş etdirdi. Müxalifətin sürətli irəliləyişi hökumətin əsas bölmələrinin məğlubiyyəti ilə müşayiət olundu ki, bu da Suriya ordusundakı dərin struktur problemlərini üzə çıxardı:

Ruh düşkünlüyü. Əsəd ordusunun əsgərləri motivasiya çatışmazlığından əziyyət çəkir və lazımi təminatla təchiz olunmur. Korrupsiya ilə məşğul olan zabitlər mövqelərindən talançılıq məqsədilə istifadə edir ki, bu da əhalinin rejimə olan etibarını daha da zəiflədir.

Döyüşəqabil ehtiyat qüvvələrin olmaması. Effektiv döyüş qabiliyyətinə malik əsas qüvvələr Dəməşq və Latakiyada yerləşdirilib ki, bu da onların operativ istifadəsini məhdudlaşdırır.

İnfrastrukturun zəifliyi. Uzun təchizat xətləri və müxalifətin strateji obyektlərə endirdiyi zərbələr Əsəd ordusu üçün ciddi maneələr yaradır.

Əsəd rejiminin cavab tədbirləri

Başlanğıc şokdan sonra Suriya rəhbərliyi vəziyyəti sabitləşdirmək üçün tədbirlər görməyə başladı:

Elit bölmələrin cəbhəyə göndərilməsi. Suriya ordusunun ən hazırlıqlı hissələri döyüş bölgəsinə göndərildi ki, bu da müxalifətin Hamanın şimalına doğru irəliləməsini ləngitdi.

Rusiya aviazərbələri. Müxalifətin mövqelərinə və onların logistika zəncirinə endirilən hava zərbələri üsyançıları cilovlamaqda əsas amil oldu.

İranın dəstəyi. Tehran silah tədarükünü gücləndirdi və İraq sərhədindən əlavə şiə dəstələrini göndərdi. Bununla yanaşı, İran diplomatları Ankarayla yeni bir atəşkəs barədə razılığa gəlmək üçün danışıqlar aparır.
Münaqişənin gələcək inkişafını müəyyənləşdirən amillər

Hazırda müxalifətin hücumu bir sıra səbəblərə görə yavaşlayıb:

Logistika problemləri. Ərazilərin sürətlə ələ keçirilməsi müxalifətin təchizat xətlərinin uzanmasına səbəb olub ki, bu da onların irəliləyişini çətinləşdirir.

Artan müqavimət. Elit bölmələrin cəbhəyə göndərilməsi və müttəfiqlərin dəstəyi Dəməşqin mövqelərini gücləndirir.

Uğurların möhkəmləndirilməsi zərurəti. Müxalif qüvvələr ələ keçirilmiş ərazilərdə nəzarəti təmin etmək üçün resurslarını sərf etmək məcburiyyətindədir ki, bu da onların döyüş əməliyyatlarını ləngidir.
Əsəd rejiminin uzunmüddətli dayanıqlılığı: əsas problemlər

Bununla belə, Əsəd rejiminin uzunmüddətli sabitliyinə dair sual açıq qalır. Rejimin üzləşdiyi əsas problemlər bunlardır:

Suriya ordusunun sistematik zəifliyi. Rusiya və İranın dəstəyi ilə belə, demoralizasiya, korrupsiya və kadr çatışmazlığı problemləri davam edir ki, bu da hərbi effektivliyi məhdudlaşdırır.

Beynəlxalq təzyiq. Türkiyə və Körfəz ölkələrinin müxalifəti dəstəkləməsi Dəməşq üçün əlavə çətinliklər yaradır.
İqtisadi böhran. Döyüşlərin şiddətlənməsi qaçılmaz olaraq Suriyada humanitar vəziyyəti və iqtisadi durumu daha da pisləşdirir, rejimi daha həssas edir.

Mümkün ssenarilər

Rejimin konsolidasiyası. Rusiya və İranın aktiv dəstəyi ilə Əsəd cəbhəni sabitləşdirə və itirilmiş ərazilərə nəzarəti bərpa edə bilər. Bu, status-kvonun qorunmasını təmin etsə də, rejimin əsas problemlərini həll etməyəcək.

Münaqişənin eskalasiyası. Türkiyə və onun dəstəklədiyi müxalifət təzyiqləri artıra bilər, xüsusilə də Ankara hərbi iştirakını genişləndirmək qərarına gəlsə.

Uzunmüddətli qarşıdurma. Tərəflər həlledici üstünlük əldə edə bilməyəcəkləri uzun sürən bir müharibəyə keçə bilər ki, bu da Suriyanın davamlı parçalanmasına və qeyri-sabitliyinə səbəb olacaq.
Suriyada münaqişən dərinləşəcək?

Suriyadakı münaqişənin eskalasiyası regionda sülhün nə qədər kövrək olduğunu bir daha nümayiş etdirir. Bəşər Əsəd rejiminin taleyi bir sıra faktorlardan asılıdır: müttəfiqlərinin dəstəyi davam etdirmək hazırlığı və müxalifətin səylərini birləşdirmək bacarığı.

Mövcud vəziyyət Suriyadakı böhranın dərinliyini vurğulayır və onun həlli üçün kompleks bir yanaşmanın zəruri olduğunu göstərir. Lakin belə bir həllə nail olunmayana qədər Suriya qlobal və regional oyunçuların maraqlarının toqquşduğu bir döyüş meydanı olaraq qalacaq.

Hələb: hərbi və siyasi düyün

Müxalif qüvvələrin Hələbə hücumu təkcə hərbi deyil, həm də siyasi bir çağırış kimi Əsəd və onun müttəfiqləri üçün ciddi sınaq oldu. HTŞ-nin uğurları Suriya rejiminin kövrəkliyini və döyüş meydanındakı dəyişikliklərə adekvat reaksiya vermək qabiliyyətinin olmamasını göstərir.

Eyni zamanda, münaqişənin geosiyasi mürəkkəbliyi və Türkiyə, İran, İsrail və Rusiya kimi oyunçuların iştirakı onun nəticələrini son dərəcə qeyri-müəyyən edir.

Region üçün dönüş nöqtəsi

Hələbdəki vəziyyət təkcə Suriya üçün deyil, bütün Yaxın Şərq üçün dönüş nöqtəsi ola bilər. Əgər müxalifət bu ərazidə qalib gəlsə, bu, yeni alyansların yaranmasına və regiondakı güc balansının dəyişməsinə səbəb ola bilər.

Belə bir nəticə Türkiyə, İran, İsrail və Rusiya kimi güclər üçün strategiyalarını yenidən nəzərdən keçirmək zərurətini yarada bilər. Suriya, Yaxın Şərqin gələcək nizamını formalaşdıran mərkəzi döyüş meydanı olaraq, daha uzun müddət diqqət mərkəzində qalacaq.